علی ططری

سندپژوه و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران

نوشتن از مردی که سعی کرده غبار فراموشی را از چهره ی تاریخ معاصر ایران بزداید دشوار
است. شاید سترگ بودن خدمات اش در عرصه های اقتصادی، مدیریتی و فرهنگی ست که
نوشــتن را دشوار می کند. حبیب لاجوردی در سوم مرداد ۱۴۰۰ در واشنگتن درگذشت، اما
برای آنکس که زندگی اش نور و روشــنی بر تاریکی تاریخ تابانده، مرگ فقط خاموشی ست.
حبیب، کوچکترین فرزند حاج سیدمحمود لاجوردی، تاجر و بازرگان بزرگ ایرانی، در ۱۳۱۷
به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را در مدرســه ی غضایری محله ی امیریه گذراند. نگاه سنتی
و محافظه کارانه ی حاج محمود، مانعی برای ترســیم آینده ی روشن فرزندش نبود؛ بنابراین
او در ســال ۱۳۲۹ حبیب را برای ادامه ی تحصیل به امریکا می فرســتد. حبیب پس از اتمام
تحصیلات در امریکا در مهر ۱۳۴۲ به ایران بازمی گردد تا کارش را در تجارت خانوادگی آغاز
کند. در زندگی حبیب لاجوردی ســه دوره ی درخشان می توان ترسیم کرد که اولین دوره به
مشارکت او در گسترش تشکیلات گروه صنعتی بهشهر اختصاص دارد. با ورود او تشکیلات
سرمایه داری خانوادگی سروشکل دیگری پیدا میک ند و تغییراتی در سازماندهی و آموزش
مدیریت نوین گروه صنعتی بهشــهر صــورت می گیرد. مشــارکت دهی کارکنان در مدیریت
تشکیلات و ســهامدار کردن آنها در شــرکت از جمله این تغییرات است. همین تغییرات و
نوآوری ها به گسترش گروه صنعتی بهشهر کمک شایانی میکند، اما در سال ۱۳۴۸ حبیب
لاجوردی به دلیل تفاوت در شــیوه ی مدیریت گروه صنعتی بهشهر از کار در این تشکیلات
کناره گیری میکند.
در دوره ی دوم، حبیب لاجوردی فکر تأسیس مرکز مطالعات مدیریت ایران را در ذهن اش
پــرورش میدهد و با کمک جمعــی از صاحبان صنایع بخش خصوصی به آن جامه ی عمل
میپوشاند. او تا سال ۱۳۵۷ در این مرکز فعالیت میکند و آموزش حرفه ای مدیریت در ایران
را با همکاری دانشگاه هاروارد پیش میبرد و به تربیت مدیران کارآمد میپردازد؛ اما دوره ای
کــه فعالیت او را از حوزه ی اقتصادی و مدیریتی به حوزه ی فرهنگی ســوق میدهد، شــاید
مهمترین دوره ی زندگی لاجوردی و تاریخ شفاهی در ایران باشد: نوشتن طرح تاریخ شفاهی
ایران در دانشــگاه هاروارد. در ســال ۱۳۵۵ او تصمیم میگیرد در رشــته ی اقتصاد ادامه ی
تحصیل دهد و پس از اخذ مدرک دکتری از دانشگاه آکسفورد در سال ۱۳۶۰ ،پروژه ی تاریخ
شــفاهی ایران را آغاز میکند. هدف از این پروژه، ثبت روایت شــخصی افرادیســت که در
وقایع و مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره های پهلوی اول و دوم تأثیرگذار
بوده اند. از آنجا که بسیاری از اسناد در ایران به درستی نگهداری نمیشد و معمولا
به اسناد در آرشیوهای خارجی هم دشوار بود، لاجوردی به ضرورت ثبت اسناد و روایت های
تاریخی پی برده بود. او ِ توانســت با ثبت و ضبط این روایات دست اول، از تحریف و فراموشی
بخشی از تاریخ معاصر ایران جلوگیری کند.

برگرفته از مجله تجربه فروردین ۱۴۰۱