ایرنا- اسناد ملی و میراث مکتوب به عنوان حافظه تاریخی یک کشور بیانگر اندیشه، فرهنگ و تجربه یک ملت به شمار می رود. این آثار آینه تمام نمای اصالت تاریخی و بالندگی ملی محسوب می شود و عامل بازشناسایی هویت و فرهنگ گذشتگان است و باید در حفظ و نگهداری آن کوشید.

هویت ملی مجموعه‌ ای از گرایش‌ ها و نگرش‌ های مثبت نسبت به عوامل، عناصر و الگوهای هویت ‌بخش و یکپارچه ‌در سطح یک کشور است. این هویت عناصر سازنده‌ ای مانند ارزش‌های ملی، دینی، فرهنگی، انسانی در ابعاد فرهنگی، اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، زبانی و … دارد که اسناد و میراث مکتوب نمایانگر این ارزش ها هستند. از این رو وجود این گنجینه های ارزشمند در میان مردم و مرکزهای فرهنگی، کتابخانه ها، مسجدها، مدرسه های قدیمی و موزه ها، سبب سربلندی و افتخار جوامع است.

اسناد ملی و میراث مکتوب؛ اندیشه، فرهنگ و تأثیرگذاری آنها در شیوه زندگی و تحول های ملت ها را نشان می دهند که مشتمل و متأثر از رخدادهای فراگیر در جغرافیای زیستی است. آثار مکتوب، منقوش و ابزارهای ساخته شده که در پی کاویدن های باستان شناسی به دست می آیند هر یک سند چگونگی اندیشه و خط مشی مردمان دوران پیشین به شمار می رود که در حافظه تاریخ به نسل های بعدی رسیده است و به آیندگان نیز واگذار خواهد شد. این آثار، پشتوانه اصالت تاریخ و بالندگی ملی به شمار می رود که به همین دلیل بایستی نسبت به پاسداری از آنها تلاش کرد.

اهمیت اسناد و میراث مکتوب و ضرورت توجه به این مقوله مهم که نقشی انکار ناپذیر در شناسایی هویت ملی کشور دارد، سبب شد تا شورای فرهنگ عمومی، ۱۹ اردیبهشت همزمان با روز بزرگداشت شیخ کلینی را به عنوان «روز اسناد ملی و میراث مکتوب» در تقویم رسمی کشور ثبت کند. پس از تصویب این روز بسیاری از موسسه های مرتبط مانند سازمان اسناد و کتابخانه ملی، کتابخانه و موزه ملک، کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و … به سهم خود سعی در ارج نهادن به این روز کرده اند.

اهمیت اسناد و میراث مکتوب و نقش مهم و تاثیرگذار آنها در تاریخ، هویت و فرهنگ جامعه سبب شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با «علی ططری»رییس مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی به گفت وگو بپردازد.

**تقسیم اسناد ملی به حقوقی و تاریخی
ططری درباره تعریف اسناد گفت: در این ارتباط مجموعه ای از تعریف های عمومی و تخصصی ارایه شده است اما به صورت کلی آن را می توان به ۲ دسته تعریف های حقوقی و تاریخی تقسیم بندی کرد. سند در تعریف حقوقی ماده ۱۲۸۴ قانون مدنی به معنی هر نوشته ای که در مقام اثبات دعوا یا دفاع قابل استناد باشد، به کار رفته است. البته در لغت نامه های فارسی کلیدواژه های زیادی مانند تکیه گاه، مسند، نوشته، حجت، خط و … به عنوان مترادف و معنی برای لفظ سند وجود دارد اما در بحث تاریخی و ارزش میراثی، سند شامل همه فرمان های سلطنتی، مکاتبه ها، اسناد سیاسی، معاهده ها و نوشته های اداری، قضایی، مالی، حقوقی و گزارش هایی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی و همچنین بخشی از مکاتبه های خصوصی، دوستانه و خانوادگی محسوب می شود که در تقسیم بندی های قدیمی به آنها سلطانیات، دیوانیات و اخوانیات می گفتند که این تعریف در کتاب «مقدمه ای بر شناخت اسناد تاریخی» نوشته «جهانگیر قائم مقامی» آمده است.

در تعریفی کلی تر می توان گفت، اسناد تاریخی هر سندی کاغذی و غیرکاغذی به شمار می رود که شامل مرور زمان می شود و ارزش نگهداری دارد.

** توجه به اسناد ملی و میراث مکتوب در حوزه های مختلف
رییس مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی با اشاره به ارزش اسناد و میراث مکتوب اظهار داشت: اثر این مقوله را نمی توان به حوزه ای خاص محدود کرد زیرا در تمام حوزه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تاثیرگذار هستند. برای به دست آوردن پیشینه و سابقه هر موضوعی باید به اسناد مربوط به آن یا به میراث مکتوب دیگری که در ارتباط با آن باقی مانده است، مراجعه کرد.

تصمیم گیری در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نیازمند دسترسی به اطلاعاتی درباره پیشینه و سابقه است زیرا تصمیم گیری ها در نهان انجام نمی شود از این رو برای جمع آوری اطلاعات باید به سراغ اسناد و میراث مکتوب رفت چون با این کار تصمیم گیری علاقانه تر و صحیح تری انجام می شود.

**اسناد ملی و میراث مکتوب؛ ساختار پژوهش های تاریخ نگارانه
وی با اشاره به نقش اسناد و میراث مکتوب در تحقیق و پژوهش های تاریخ نگارانه اظهار کرد: پژوهش همیشه بر پایه پرسش ها و فرضیه هایی شکل می گیرد و به دنبال پاسخ دادن به ابهام ها و پرسش ها است و همچنین پژوهش های تاریخی می خواهد نقطه های تاریک تاریخ را روشن کند. از این رو همه این پژوهش ها نیازمند اسناد است چرا که هیچ نویسنده ای نمی تواند بدون در اختیار داشتن سند و مجموعه ای از اسناد فرضیه ای را اثبات کند و نظریه ای علمی ارایه دهد. به همین دلیل اسناد، ارکان و ساختار پژوهش محسوب می شوند.

**بازشناسی هویت و فرهنگ گذشتگان با اسناد ملی و میراث مکتوب
ططری شناسایی هویت گذشته را سبب شناخت فرهنگ دانست و یادآور شد: فرهنگ مجموعه ای از دستاوردهای معنوی بشر است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود و در این انتقال اسناد و میراث مکتوب به عنوان واسطه شناسایی فرهنگ به حساب می آیند. تمام نوشته هایی که از گذشتگان به صورت گل نوشته و دست نوشته ها، کتاب های خطی، اشیاء و … وجود دارد، نشانه هویت ملی و فرهنگ ما هستند که جامعه باید نسبت به آنها آگاهی داشته باشد تا فرهنگ خود را شکل دهد و به تاریخ و تمدن خویش افتخار کند و این امر هم در سایه اسناد و میراث مکتوب شکل می گیرد که عامل بازشناسی هویت و فرهنگ گذشتگان است و باید در حفظ و نگهداری آن به نسل های آینده کوشش کرد.

** توجه به گسترش آرشیوهای اسنادی و میراث مکتوب
رییس مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت آرشیوهای اسناد و میراث مکتوب اظهار داشت: در ایران در سه دهه گذشته آرشیو های نگهداری اسناد و میراث مکتوب به لحاظ کمی رشد قابل توجهی داشته است زیرا برخی از نهادهای دولتی و خصوصی، آرشیوهایی ایجاد کرده اند و هر کدام بر پایه رسالت و ماموریت خود به فعالیت پرداخته اند، این کار را باید به عنوان یک نقطه آغاز و طرحی مثبت ارزیابی کرد اما رضایت از این آرشیوها را باید بر عهده پژوهشگران و افرادی که به این آرشیوها مراجع می کنند گذاشت چون زمانی می توان شرایط آرشیوهای اسنادی در کشور را ایده آل دانست که رضایت نسبی برای مراجع کنندگان خود ایجاد کنند. البته ناگفته نماند پژوهشگران به دلیل محدودیت های ایجاد شده در ارایه اسناد در بعضی از آرشیوها رضایت چندانی از وضعیت خدمات آنها ندارند.

بسیاری از افراد که به آرشیوها برای رویت اسناد و میراث مکتوب مراجعه می کنند پژوهشگران و دانشجویانی هستند که به دنبال منافع مالی نیستند و در راستای علم آموزی و خدمت به فرهنگ جامعه این کار را انجام می دهند و به همین اندازه که با وجود مشکل های فراوان در این راه گام برمی دارند باید آنها را تحسین و حمایت کرد و نباید آرشیوهای اسناد دسترسی آنها به اسناد را با مشکل روبرو ساخت.

**مدیریت صحیح و اعتبار مالی؛ لازمه نگهداری استاندارد اسناد ملی و میراث مکتوب
وی نگهداری اسناد ملی و میراث مکتوب را بسیار مهم و حایز اهمیت دانست و یادآور شد: این عوامل جزو هویت و فرهنگ جامعه هستند و نباید به راحتی از میان بروند به همین دلیل باید شرایط نگهداری و آرشیوها در کشور استانداردسازی شود. در ایران تعدادی از آرشیوها از جمله آرشیو ملی تا میزانی استانداردهای جهانی را رعایت می کند و در وضعیت خوبی قرار دارد اما آرشیو مجلس شورای اسلامی به دلیل کمبودهایی فضایی با مشکل هایی روبرو است. برای اینکه بتوان اسناد ملی و میراث مکتوب خود را در وضعیت استاندارد، نگهداری و منظم کرد بایستی از عواملی همچون فضا و مکان مناسب، مدیریت صحیح، اعتبارهای مالی لازم و … برخوردار بود. در بیشتر سازمان ها به آرشیوهای اسناد به عنوان یک مجموعه هزینه بر نگاه می شود و همین امر زمینه ساز بی توجهی به این مجموعه ها و به دنبال آن بی توجهی به تاریخ، فرهنگ و تمدن است.

ططری در پایان در ارتباط با آرشیوهای خصوصی گفت: این نهادها بایستی نسبت به نگهداری اسناد و میراث مکتوب کوشا باشند. انتظار می رود افرادی که این اسناد و میراث مکتوب را در دسترس دارند این مدارک را در اختیار آرشیو ملی، آرشیو مجلس شورای اسلامی و … قرار دهند تا در شرایط خوبی نگهداری شوند. حتی این آرشیوها می توانند این مجموعه های شخصی را چاپ و در اختیار پژوهشگران قرار دهند؛ چرا که مردم باید اسناد و میراث مکتوب را میراثی ملی بدانند که به عده ای خاص تعلق ندارد و مربوط به هویت و فرهنگ جامعه است.