معرف: ططری،علی؛

(۲ صفحه – از ۶ تا ۷)

معرفی کتاب: انتخابات مجلس پنجم به روایت اسناد (ناشر: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات ـ ۲ جلد تهران ـ انتشارات وزارت اطلاعات ۱۳۸۴ چاپ اول)

مدخل:

یکی از آرمان­ ها و اهداف مردم در انقلاب مشروطیت، حضور و مشارکت مردم در صحنه سیاست داخلی کشور بود که یکی از مصادیق آن انتخابات مجلس شورای ملی بود. امّا در هر دوره­ ای از مجلس، انتخابات با حوادث و تنش­ های خاص زمان خود همراه می­ شد. انتخابت مجس پنجم شورای ملی (۱۳۰۲ خورشیدی) به ­ویژه از آن جهت که روح انتخابات در آن دوران خدشه­ دار گردید، حق انتخابات آزاد از مردم سلب شد، از اهمیت بسیاری برخوردار است. این انتخابات درحالی برگزار گردید که رضاخان سردار سپه، چهره نوظهور عرصه سیاسی ایران اواخر قاجاریه، به عنوان وزیر جنگ (و بعدها رئیس ­الوزرا) بر ارکان لشکری و کشوری تسلط یافته بود. با دخالت وی در نحوه برگزاری انتخابات و گزینش نمایندگان، مجلس پنجم بیراهه رفت و روند جریانات این دوره از مجلس شورای ملی، با سیاست­ های او موافق گردید.

«انتخابات مجلس پنجم به روایت اسناد» عنوان کتابی است که با رائه و معرفی اسنادی از آن دوران مدارک مستدلی در اختیار پژوهشگران تاریخ قرار می­ دهد.

معرفی کتاب:

کتاب «انتخابات مجلس پنجم به روایت اسناد» در دو جلد، مصور و توسط مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات و به منظور نمایاندن نفوذ و اعمال قدرت رضاخان در انتخابات[۱] پنجم تدوین یافته است. آن­گونه که از نامش برمی­ آید دربردارنده نامه­ ها و تلگراف­ هایی است که از وزارت جنگ به لشکرها و بالعکس مخابره شده است.

جلد اول، حاوی اسناد لشکرهای جنوب (با زیرمجموعه مناطق ارامنه، اصفهان، فارس، یزد و کرمان)، شرق (با زیرمجموعه خراسان و سیستان)، مرکز (با زیرمجموعه قزوین،ساوه و زرند) و تیپ شمال می­ باشد. اولین اسناد در ۱۹ حوت (اسفند) ۱۳۰۱ خورشیدی تلگراف­ هایی هستند که توسط «رئیس تیپ مستقل شمال (محمدحسین)» به رضاخان سردار سپه «ریاست ارکان حزب کل قشون و وزیر جنگ» مخابره گردیده ­اند.[۲] جلد دوم نیز دربرگیرنده اسناد لشکرهای شمال غرب و غرب است.

در تدوین کتاب دو نکته قابل توجه است: اول: «رسم­ الخط متداول آن روز به­ خصوص نامه­ نگاری­ ها و تلگراف­ ها به رسم ­الخط امروز تبدیل و افتادگی ­های مرسوم و مکاتبات به ­ویژه تلگراف­ ها میان قلاب[ ] آورده شده است. اما کلماتی همچون «راپرتاً» و «تلگرافاً» برای آن که سیاق کلام مخدوش نشود، به همان شکل باقی مانده­ اند. دوم، «مبنای اصلی چینش اسناد، مکاتبات و تلگراف­ های لشکرهایی است که به دستور رضاخان زمام انتخابات را در دست گرفته بودند. یعنی، اسناد هر لشکر جمع­ آوری، سپس از میان آنها سندهای مربوط به هر ایالت جداسازی و ذیل آن لشکر قرار داده شد و پس از این مرحله، اسناد هر شهر که زیرمجموعه ایالتی بودند ذیل همان ایالت و براساس تاریخ چیده شدند.[۳]

سوم، تصویر تمامی اسناد در جایگاه مشخص خود، عیناً درج شده­ اند. نکته سوم را می­ توان از ویژگی­ های بارز کتاب به­ شمار آورد. درج فهرست اعلام (نام اشخاص، اماکن، وزارتخانه­ها، کتاب­ ها، مجلات، روزنامه ­ها، واژه ­ها و …) که خواننده را به آسانی به سمت اطلاعات مورد نظر رهنمون می ­سازد و تصویر افرادی چون سید حسن مدرس، رضاخان، خدایارخان، محمدحسین آیرم و دیگران از اقدامات مفید تدوینگر کتاب فوق می ­باشد.