امام موسی صدر نگاه واقع بینانه‌ای به مساله فلسطین داشت

ه گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست نقد و بررسی کتاب «حدیث روزگار: خاطرات سیدهادی خسروشاهی» نوشته حمید قزوینی با حضور هادی خسروشاهی، علی ططری، مدیر مرکز اسناد کتابخانه و موزه مجلس شورای اسلامیو محمد آسیابانی یکشنبه (۱۳ آبان) در سرای اهل‌قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.

خسروشاهی در ابتدا توضیحاتی را درباره مجموعه «حدیث روزگار» ارائه کرد و گفت: این مجموعه ۸۰ جلد است که تاکنون ۲۴ جلد آن چاپ شده و یک جلد آن که به خاطرات من درباره امام موسی صدر برمی‌گردد هم‌اکنون در این جلسه نقد و بررسی می‌شود. البته این اولین اثر درباره ایشان نیست و در فصلنامه تاریخ فرهنگ معاصر و نیز یادنامه امام موسی صدر مقالاتی درباره ایشان به چاپ رسیده است. کتاب من نیز اگرچه تنها به‌خاطراتی درباره ایشان نمی‌پردازد اما بخش اعظمی از این کتاب را در برمی‌گیرد.

وی به آشنایی خود با امام موسی صدر اشاره کرد و افزود: آشنایی من با ایشان به دورانی برمی‌گردد که از تبریز به قم آمده بودم و هنوز فارسی را چندان نمی‌دانستم در آن زمان در منزل آیت‌الله صدر بزرگ که نزدیک مدرسه حجتیه بود علما و فضلایی در حد ایشان در این جلسات حاضر می‌شدند و بحث‌های طلبگی می‌کردند و من شاید در آن جمع تنها کسی بودم که شاگردی می‌کردم. در آن جلسات آیت‌الله موسی شبیری زنجانی هم حضور داشتند که هم‌بحث امام موسی صدر بودند و متاسفانه امروز می‌بینیم که ایشان در یک نامه غیرمنطقی از سوی کسی که در مرحله تلمذ است مورد خطاب و عتاب قرار می‌گیرد.

خسروشاهی همچنین به فعالیت‌های امام موسی صدر در مجله مکتب‌الاسلام اشاره کرد و گفت: در آن زمان چاپ این مجله در چاپخانه حکمت با مسئولیت من و احمد احمدی انجام می‌شد اما پس از مدتی اعضای آن متفرق شدند و امام موسی صدر نیز به لبنان رفت و در آنجا چنان چه می‌دانید منشأ اثر است البته اگر ایشان در قم یا نجف می‌ماندند مرجعیت تامه‌ای مانند آیت‌الله خویی، بروجردی و … پیدا می‌کردند اما آن‌گونه که امام باقر صدر به ایشان توصیه کرد که او به لبنان برود و کار سیدجمال‌الدین اسدآبادی را دنبال کند ایشان به لبنان رفت و در آنجا فعالیت کرد.

وی اظهار امیدواری کرد که مجلدات دیگری از این مجموعه که شامل خاطرات تکمیلی ایشان درباره امام موسی صدر است نیز به زودی منتشر شود.

ططری در ادامه این نشست با اشاره به ویژگی‌های صوری کتاب گفت: این اثر سه ضلع شخصیتی دارد که شامل قهرمان داستان امام موسی صدر است که خاطرات ذیل ایشان گردآوری شده، دیگری هادی خسروشاهی است که روایت‌کننده این خاطرات است و در نهایت مصاحبه‌گر است که سابقه فعالیت و پژوهش در عرصه تاریخ شفاهی را دارد. برای یک پژوهشگری که در حوزه تاریخ شفاهی کار می‌کند بسیار مهم است که خاطرات چه کسی را روایت می‌کند.

وی افزود: خسروشاهی امسال در حالی ۸۰ ساله می‌شود که بیش از ۶۰ سال از عمر خود را صرف نگارش در حوزه‌های مختلف فرهنگی کرده و بیش از ۸۰ عنوان تالیف دارد. همچنین ایشان از پایه‌گذاران اصلی مجله مکتب‌الاسلام بوده که در زمان خود تیراژ چندصدهزارتایی داشته و در برهه‌ای از زندگی نیز در مجموعه واتیکان نمایندگی سیاسی داشته است.

به گفته این پژوهشگر تاریخ، حافظه بسیار دقیق هادی خسروشاهی در این کتاب این اثر را با اهمیت کرده از سوی دیگر ایشان برای صحه گذاشتن مطالب شفاهی خود درباره موضوعات مهم کتاب اسناد مکتوبی را هم ضمیمه کرده است. حمید قزوینی نیز که کار مصاحبه‌گری کتاب را انجام داده در این حوزه تاکنون به جانبداری و سانسور شناخته نشده و یک چهره علمی کم ادعا است که کارهای مهمی در این حوزه داشته است.

ططری، مدیر مرکز اسناد کتابخانه و موزه مجلس شورای اسلامی در ادامه با بیان اینکه شخصیت امام موسی صدر نیز از آن جهت که می‌تواند به رفع ابهامات تاریخی کمک کند در این کتاب حائز اهمیت است عنوان کرد: او شخصیت تاثیرگذار و هرچند در داخل کشور کمتر شناخته شده است و این کتاب می‌تواند به بازشناسی او کمک کند. خوشبختانه این اثر از لحاظ ظاهری شرایط بسیار مناسبی دارد و نقش مصاحبه‌گر با توجه به شیوه دسته‌بندی خاطرات و طرح سوالات در آن بسیار مهم است چراکه سوالات کتاب با مطالعه و جامع‌الاطراف طرح شده است.

به گفته وی، علاوه بر این در پی‌نوشت‌های کتاب درباره شخصیت‌هایی که در فراز و فرود اثر از آن‌ها یاد شده توضیحات کوتاهی آمده است. اسناد هم یکی از امتیازات مهم کتاب است که توانسته این اثر را در حوزه تاریخ شفاهی مستند کند. در بخش نمایه‌ها نیز اطلاعات جامعی درباره شخصیت‌ها، مکان‌ها و غیره ارائه شده و من حتی یک مورد غلط ویرایشی در این اثر پیدا نکرده‌ام.

ططری با بیان اینکه شخصیت امام موسی صدر به ارزش این کتاب افزوده گفت: زندگی اسرارآمیز او و به‌ویژه پایان زندگی‌اش که به ربوده‌شدن او برمی‌‌گردد و هنوز بسته نشده این کتاب را با توجه به حوزه تاریخ شفاهی که موضوع بسته‌ای نیست با اهمیت‌تر کرده است. اگر ایشان امروز در میان ما حاضر بود بسیاری از مشکلات امروزی در جامعه ما وجود نداشت و مطالب این کتاب باید به استخراج نتایج و تحلیل‌هایی که امروز به کارمان بیاید منتهی شود. به طور مثال ایشان در کتاب راهکارهای بسیار جامعی را برای حل مسأله فلسطین ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد که در همان زمان چه نگاه واقع‌بینانه‌ای به این موضوع داشته است و ما می‌توانستیم با توجه به تجربیات ایشان هزینه‌هایی که تاکنون داده‌ایم نداشته باشیم.

به گفته این محقق حوزه تاریخ شفاهی امروز حضور گروه‌هایی مانند داعش و سلفی‌ها ضرورت شخصیت‌هایی چون امام موسی صدر را بیشتر نشان می‌دهند البته در آن زمان چهره‌هایی مانند جلال فارسی وجود داشتند که می‌‌گفتند اگر کسی امام موسی صدر را به قتل نرساند خود آنها این کار را می‌کنند اما آینده نشان داد که اگر مسیر ایشان توسط یاران‌شان ادامه پیدا می‌کرد چقدر شرایط متفاوت می‌شد.

ططری با طرح سوالاتی مرتبط با خاطرات مطرح شده در کتاب درباره روابط میان یاسر عرفات و امام موسی صدر گفت: به نظر می‌آید روابط تیره‌ای بین این دو با توجه به مطالب این کتاب برقرار بوده و حتی می‌توان او را یکی از متهمان ربوده‌شدن امام موسی صدر دانست.

پاسخ به سوالات
خسروشاهی در پاسخ به این سوال گفت: امام موسی صدر به من گفته بودند که زمانی که برای وساطت میان ناصر عرفات و حافظ اسد به نزد ایشان رفته بودند هلی‌کوپترشان را به گلوله بستند چون نمی‌خواستند شخصیت مانند ایشان در لبنان باشد بنابراین در این که عرفات آدم متقلبی بود شکی نیست و تفاوت امام موسی صدر نیز با ما در این بود که این موضوع را به موقع فهمید.

وی ادامه داد: در لبنان فسطینی‌ها با امام موسی صدر موافق نبودند چون نمی‌خواستند جنوب لبنان پایگاه باشد حتی فلسطینی‌ها زمانی که ما برای سخنرانی امام موسی صدر رفتیم بارها بلندگوی امام را قطع کردند و در سخنرانی ایشان اخلال ایجاد کردند. بنابراین آنها در صدد حذف شخصیت امام موسی صدر بودند نقش افرادی چون جلال فارسی هم در این میان مشخص بود او شخصیتی مجنون‌الحال بود که حتی با توجه به حضورش در لیبی در زمان ربوده‌شدن امام موسی صدر می‌توان یکی از متهمان اصلی این پرونده باشد. اما از آنجا که یاسر عرفات رابطه خوبی با قذافی نداشت من فکر نمی‌کنم او در این پرونده چندان موثر بوده باشد.

خسروشاهی در بخش پایانی سخنانش با اشاره به دیدار امام موسی صدر با مالک بن نبی گفت: مباحث ایشان با مالک بن نبی بیشتر در حوزه فلسفه بود و انصافا امام موسی صدر از او بسیار برتر بود و حتی خاطرم هست که امام موسی صدر به من به مزاح گفت که شرح این جلسه را برای دیگران پُز ندهید اما من می‌خواهم بگویم که ایشان در آن دوره بسیار از متفکران عرب بیشتر می‌فهمید.