مدیر مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه بحث آخوند خراسانی یک بحث باز به لحاظ تاریخی است و هنوز اسناد زیادی از ایشان بازیابی نشده، گفت: بر اساس اسنادی که درباره شخصیت ایشان جمع آوری کردیم، آخوند خراسانی یک شخصیت و مجتهدی آگاه به تمام مسائل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است.

به گزارش خبرنگار شفقنا، دکتر علی ططری، در مراسم رونمایی از کتاب «مکتب اجتهادی آخوند خراسانی» اثر آیت الله سیدمصطفی محقق داماد که در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد، اظهار کرد: آخوند خراسانی در حوزه تاریخ یک جایگاه مستقلی دارد. من این سعادت را داشتم که در طی شش یا هفت سال گذشته به ویژه در سال های ۹۰ و ۹۱ مدتی را در پی بازیابی اسناد نویافته مرحوم آخوند خراسانی در آرشیوهای داخلی و خارجی باشم. یکی از کارهایی که برای ما بسیار مهم بود این بود که عکس علمای شیعه را در آرشیو مجلس داشته باشیم، لذا آنها را خریداری کردیم و حدود ۱۴۰ هزار تصویر دیجیتال علمای شیعه در این آرشیو گردآوری شد. این اقدام همزمان بود با مشکلاتی که داعش و دیگر گروه های سلفی در منطقه برای ما ایجاد کرده بودند.

وی ادامه داد: بهترین ابزار ما مستندات ماست یعنی به لحاظ علمی پاسخگوی اینها باشیم. آخوند خراسانی یکی از چهره های بی نظیر و بی بدیل تاریخ تشیع است. آیت الله محقق داماد این افتخار را داشتند که نام آخوند خراسانی را زنده کنند متأسفانه در سال های اخیر کتاب خوبی در خصوص ایشان تدوین شد که در فضای مجازی در دسترس هست، اما منتشر نشد.

مدیر مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی به برخی از ابعاد شخصیتی مرحوم آخوند خراسانی اشاره و خاطرنشان کرد: بر اساس اسنادی که درباره شخصیت ایشان جمع آوری کردیم، آخوند خراسانی یک شخصیت و مجتهدی آگاه به تمام مسائل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است. کافی است شما مکتوبات ایشان را بین سال های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۹ قمری بررسی کنید، این اسناد خود بازگو کننده یک بخش مهمی از مسائل مبتلابه امروز ما هستند.

وی گفت: آیت الله محقق داماد در کتاب خود به بحث کرامت انسانی اشاره کردند، اسناد نشان می دهد که به طور کلی فقها در طول تاریخ به این اصل اعتقاد و بر آن تأکید می کردند. وقتی بحث مکتب اجتهادی آخوند خراسانی می شود به موازات آن باید مکتب سیاسی ایشان را هم گفت. به نظر من آخوند خراسانی یک جریان سومی در اجتهاد شیعه و مکتب شیعه ایجاد کرد که تا قبل از آن کسی سخنی از آن نگفته بود. پیش اینکه آخوند خراسانی به این جریان سوم اشاره کنند ما دو روایت کلی و دو تفکر و اندیشه از علمای شیعه داشتیم، نگاه اول دخالت در هر گونه امور سیاسی را ممنوع می کرد و صرفا آموزش و جریان طلبگی را هدایت می کرد. در نگاه دوم در حکومت و در هر گونه مسائل سیاسی باید دخالت می کرد ولی بر اساس مکاتبات.

ططری به نظریات آخوند خراسانی در حوزه اقتصادی اشاره و تصریح کرد: آخوند خراسانی راهنمای بحث تأسیس بانک ملی در دوره نخست مجلس و مشروطیت بود. ایشان خود گام به جلو گذاشت و علما، اهالی نجف، سامرا، کربلا و حتی ایران را تهییج کرد که علما و مردم هر آنچه که پول و وجوه نقد دارند برای تأُسیس در بانک ملی اهدا کنند که متأسفانه به نتیجه نرسید. در بحث تقویت ارتش و تأسیس یک ارتش در ایران ایشان مکاتبات زیادی دارد که عقیده دارد ایران باید همیشه یک ارتش قدرتمند داشته باشد. برای نظام آموزش و پرورش هم از رأس مملکت تا حتی شهرستان ها و ایالات و ولایت برنامه داشتند. اسناد نامه هایی که آخوند خراسانی به مرحوم فروغی نوشته نیز موجود است، فروغی هم آنقدر احترام برای ایشان قائل بوده عینا نام ایشان را برای تمام وزارتخانه ها و سازمان ها ارسال کرده و گفته نظر آخوند در مورد مسائل شرعی این است و ما مقید هستیم که رعایت کنیم. ایشان به حاکمان محلی از مازندران تا جنوب ایران تذکر داده که چطور مکاتبات را رعایت کنید. در نهایت آخوند خراسانی نامه ها و مکاتبات جالبی به علما دارد و علما را مورد خطاب قرار می دهد که شما چرا سکوت می کنید مگر یکی از وظایف علمای شیعه به علاوه حضور در درس ها و دروس، نظارت بر حکومت اسلامی نیست. چرا شما در این مسائلی که پیش آمده سکوت می کنید.

ططری در ادامه درباره اثر آیت الله محقق داماد گفت: ویژگی که این اثر دارد، نشان می دهد که هر یک از این گفتارها بر اساس یکسری فرضیه ها و سوالات تدوین شده یعنی اینطور نبوده که یک قلمی به دست گرفته باشد و یکسری مسائل نوشته باشد. سه گفتار نخست به نظر من رنگ تاریخی دارد یعنی با نگاه تاریخی به مکتب اجتهادی آخوند خراسانی نگاه کرده، هر چند هر ۹ گفتار ممکن است در تیترشان عنوان آخوند خراسانی نباشد، ولی همه در جهت و راستای بحث مکتب اجتهادی آخوند است. گفتار نخست حضرت استاد محقق داماد سیر تاریخی اجتهاد شیعه در مکتب ها، حوزه ها و روش ها را بررسی کرده و مقایسه ای شده بین اجتهاد اهل سنت و تشیع یعنی با این سرفصل آغاز شده و در پایان هم به مسائلی نظیر مکاتب اصولی و اخباری گری و به ویژه سه مکتب عمده ی تشیع در تاریخ معاصر، مکتب قم، مکتب نجف و مکتب سامرا و ویژگی های اینها اشاره شده است. در گفتار سوم که عنوانش عوامل موثر در تحول اجتهاد شیعه هست، به نظر می رسد در ۵۴ صفحه نهضت های فکری جهان اسلام از جمله نهضت سید جمال، محمد عبدو، رضا رشید و جنبش تنباکو و نهضت تنباکو بررسی شده تا تأثیر آنها بر اجتهاد شیعه به عنوان تحلیل و خروجی آن بیرون بیاید. سومین بحث گفتاری هم اجتهاد صراحت محور خراسانی است که در حقیقت در این گفتار شرح حال، شاگردان، استادان و سیره ی آخوند خراسانی مورد بحث قرار گرفته است.

مدیر مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در پایان گفت: آنچه مسلم است بحث آخوند خراسانی یک بحث باز به لحاظ تاریخی است، هنوز اسناد زیادی از ایشان بازیابی نشده، زمانی که من با کمک دو تن از اساتید بزرگواری که در ترکیه حضور داشتند توانستم به آرشیو نخست وزیر ترکیه در مورد آخوند خراسانی دستیابی پیدا کنم، آنجا حدود ۱۳۰ سند از مرحوم آخوند بازیابی کردیم.