نویسنده: ططری،علی؛

(۱۰ صفحه – از ۲۳۵ تا ۲۴۴)

درآمد

بی گمان، مجلس نخستِ شورای ملّی، مهم ترین دورۀ قانون گذاری در ایران است. از این دوره، اسناد فراوانی در دست نیست؛ آن چنان که ارشیو کنونی مجلس حتی یک برگ از اسناد این دوره را در اختیار نداشته است؛ از این رو، بازیابی هر سندی از این دوره، بسیار ذی قیمت به شمار می آید. با تلاش همکاران آرشیو مجلس شورای اسلامی، در طی چهار سال اخیر، برخی تصاویر و اسناد مرتبط با این دوره جمع آوری شد؛ از جمله، عکس هایی از نمایندگان دورۀ اوّل. برخی از این تصاویر در میان کتب و نشریات قدیمی قابل جستجو است و برخی دیگر در آرشیوهای خصوصی و دولتی وجود دارند. البته آرشیوهای خانوادگی و خصوصی بسیار مهم اند؛ زیرا بسیاری از خانواده های رجال سیاسی، اسناد و تصاویر قابل توجهی در اختیار دارند که بسیاری از آن ها ـ بنا به دلایل مختلف ـ هنوز بازیابی نشده است. در رابطه با این موضوع، اخیراً سیّد محمّدباقر مقدّسی بروجردی ـ دوبرادر که در دورۀ نخست مجلس شورای ملّی از بروجرد و تهران به وکالت مجلس انتخاب شدند ـ تعدادی از تصاویر نامبردگان را در اختیار آرشیو مجلس قرار داد.

برادران مقدّسی بروجردی تنها در همان دورۀ نخست، یرگزیدۀ مردم بودند و در دوره های بعدی مجلس هرگز نامزدِ نمایندگی نشدند؛ از این رو، اسناد و تصاویری از آن ها در آرشیو مجلس موجود نبود. سیّد حسین مقدّسی بروجردی معروف به مدیرالاسلام، نمایندۀ صنف آهنگر و از فعّال ترین نمایندگان صنوف در دورۀ نخست مجلس بود و ۳۸۴ بار در مباحثات مجلس مشارکت مؤثّر داشت.[۱] مدیرالاسلام علاوه بر اینکه در مجلس اوّل مشروطه، چهره ای فعّال از خود نشان داد، بعدها نیز مورد وثوق نمایندگان دورۀ اوّل بود؛ زیرا وقتی در سال ۱۳۰۴ ه.ش. نمایندگان دورۀ اوّل وقت تصمیم گرفتند در شکایت از عدم پرداخت حقوق معوّقۀ خود در دورۀ نخست مجلس، اقدام به منظور مطالبۀ حقوق خود به طرح شکوائیه ای اقدان کنند، سیّدحسین مدیرالاسلام را به وکالت خود برگزیدند؛ هرچند بنا به سندی موّرخ ۱۰/۸/۱۳۰۵، برخی از نمایندگان دورۀ اوّل، تقاضای عزل او را از وکالت خود به سبب مسامحه در امر وکالت از رئیس وقت مجلس خواستار شده اند.[۲] مدیرالاسلام به سال ۱۳۱۶ه.ش. درگذشت و در قم به خاک سپرده شد.[۳] اما دربارۀ صدرالاسلام برادر مدیرالاسلام که از بروجرد به نمایندگی مجلس انتخاب شد، آگاهی چندانی در دست نیست. در سندی که اخیراً بازیابی شده و در حقیقت، پرسشنامه ای است که از سوی ادارۀ مباشرت مجلس در دورۀ پنجم برای بررسی وضعیت اداری و پرداخت حقوق نمایندگان دورۀ اوّل طراحی شده بوده، صدرالاسلام در پاسخ به سؤالات مطرح شده در این پرسشنامه، اطلاعاتی از خود بر جای نهاده است؛ از جمله اینکه تاریخ ورود خود را به مجلس، روز چهاردهم ذی حجّه ۱۳۲۴ه.ق. ذکر کرده و در ادامه اشاره می کند که در تمام مدّت دورۀ اوّل مجلس تنها یکصد تومان یعنی تنها حقوق یک ماه آن دوره را دریافت نموده است.[۴] در میان اسناد خصوصی که اخیراً توسط خانوادّ ایشان روگرفتی در اختیار این نگارنده قرار گرفته، نکته های قابل توجّهی وجود دارد که در ادامه بدان می پردازیم.

[سند شماره۱]

[نشان تاج و شیر و خورشید]

وزارت عدلیه

بتاریخ ۲۴ برج جدی، سنه ۱۳۰۲، نمره ۶۰۲۷

دایرۀ پرسنل

آقای آقا سیدعلی بروجردی

در جواب مشروحۀ اخیر شما مبنی بر مطالبه حقوق تصدی مباشرت ثبت اسناد، اشعار میشود، بقسمی که در ۱۸ حمل ۱۳۰۱، ذیل نمره ۵۷۵۳ جواب اینمطلب مستقیماً بخود شما و هم چنین در جواب تظلم شما به مجلس شورای ملی در تاریخ ۲۸ دلو همان سنه، ذیل نمره ۱۱۴۲۶ اشعار شده است، فعلاً وزارت عدلیه، اقدامی نمیتواند بنماید.

[میرزا ابوالحسن خان] معاضدالسلطنه

[مهر:] وزارت عدلیه اعظم

از این سند چنین برمی آید که وی (آقای سیّدعلی بروجردی) تا قبل از تاریخ کتابت این نامه، شغل «مباشرت ثبت اسناد» را برعهده داشته و به نظر می رسد این شغل را به طور رسمی از سوی وزارت عدلیه عهده دار بوده است.

در نامه ای دیگر که به امضای یوسف مشار، وزیر معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه رسیده، آمده است:

[سند شماره ۲]

[نشان تاج و شیر و خورشید]

وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه

تاریخ ۱۰ برج فروردین، ئیل ۱۳۰۵، نمره ۵۰/۹۹

آقای میرزا سیدعلی (صدرالاسلام) مدیر مدرسه و نماینده معارف و اوقاف ملایر

در بودجۀ هذه السنه ۱۳۰۴ ماهی هفده تومان از کسر حقوق شما که بواسطه انتقال عادیات نیم عشر حق النظاره اوقاف به وزار تجلیله مالیه بلامحل مانده بود، جبران گردیده؛ تصویب شده است و با ماهی بیت و پنج تومان حقوق سابق، جمعاً از قرار ماهی جهل و دو تومان، بر طبق بودجه مصوب ۲۱ بهمن ۱۳۰۴ دریافت خواهید نمود.

[امضاء:] یوسف مشار

[مهر:] وزارت معارف و صنایع مستظرفه

نامۀ فوق، مبیّن آن است که سیّدعلی صدرالاسلام، به سال ۱۳۰۵ه ش.، مدیریت مدرسه و نمایندگی معارف و اوقاف شهر ملایر را بر عهده داشته است.

سیّدعلی صدرالاسلام مقدّسی بروجردی در هفتم دی ماه ۱۳۳۲ درگذشت و در شهر قم به خاک سپرده شد.[۵]

علاوه بر اسنادی که بدان ها اشاره رفت، چند قطعه عکس نیز از برادران مقدّسی بروجردی، توسط خانوادۀ ایشان، آقای سیّدمحمّدباقر مقدّسی بروجردی در اختیار این نگارنده قرار گرفت که در ادامه ارائه می گردد.

 

 

[۱] . اشرف، احمد، موانع رشد سرمایه داری در ایران در دورۀ قاجار (تهران: زمینه، ۱۳۵۹)، ص۱۲۰٫

[۲] . برای اطلاع بیشتر، نک: مرکز اسناد مجلس، دورۀ اوّل، اسناد عرایض، کارتن۳، پوشۀ ۲۷٫

[۳] . مصاحبۀ نگارنده با سیّدمهدی مقدّسی بروجردی، نوۀ مدیرالاسلام.

[۴] . برای اطلاع بیشتر، نک: همان، کارتن۸، جزوه دان۳، پوشۀ۹۵٫

[۵] . مصاحبۀ نگارنده با سیّدمحمّدباقر مقدّسی بروجردی، نوادۀ سیّدعلی صدرالاسلام مقدّسی بروجردی.