دکتر علی ططری مدیر مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی گفت: نخستین مستندات خرید و فروش آرا از مجلس سوم شورای ملی آغاز شد و روزنامه حبل‌المتین از فروش رای از ۳ شاهی تا ۴ قران گزارش داد.

به گزارش خبرنگار تاریخ خبرگزار فارس، رحمت رمضانی: انتخابات مجلس برای دهمین دوره و انتخابات خبرگان رهبری به طور همزمان روز جمعه ۷ اسفند ماه در سراسر کشور برگزار خواهد شد. مرحلهٔ نخست این انتخابات همزمان با انتخابات پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری خواهد بود.این انتخابات، برای تعیین ۲۹۰ کرسی دوره دهم مجلس شورای اسلامی و ۸۶ کرسی دوره پنجم مجلس خبرگان رهبری است و مطابق قانون تجمیع انتخابات، به طور همزمان برگزار می‌شود.

با توجه به اهمیت انتخابات مجلس شواری اسلامی و خبرگان رهبری خبرگزاری فارس در نظر دارد پیشنه برگزاری انتخابات را در ایران بررسی کند و سیر تطور تاریخی و تکاملی که ملت و نمایندگان آنان در این راه فراز و نشیب طی کردند و در نهایت به مردمسالاری دینی رسیده‌اند.

علی ططری مدیر مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در حوزه تاریخ پارلمان ۱۲ تالیف دارد. به همین دلیل درباره تاریخچه مجلس با وی به گفت‌وگو نشستیم. که در ذیل می‌آید.

*سومین تجربه انتخاب مجلس شورای ملی در چه فضای تاریخی برگزار شده است؟

سومین انتخابات مجلس شورای ملی در یک فضای نسبتا آرام برگزار شد، هرچند جنگ جهانی اول در جریان بود و وضعیت ایران به‌دلیل موقعیت سوق‌الجیشی که در منطقه خاورمیانه داشت، هنوز برای طرفین جنگ واضح و شفاف نشده بود.

مطابق اصل ۳۹ متمم قانون اساسی هیچ پادشاهی نمی‌تواند بر تخت سلطنت جلوس کند، جز آنکه در مجلس سوگند یاد کند و چون احمدشاه به سن قانونی رسیده بود باید مجلس شورای ملی تشکیل می‌شد.

از دلایل دیگر تشکیل مجلس شورای ملی نفوذ بیگانگان در ایران دو چندان شده بود، به‌ویژه اینکه دولت روس و انگلیس در مسائل ایران دخالت می‌کردند، به همین دلیل حاکمان وقت به این نتیجه رسیدند که مجلس تشکیل شود تا شاید از میزان نفوذ بیگانگان در مسائل داخلی ایران کاسته شود. بعد از تعطیلی مجلس دوم تا تشکیل مجلس شورای سوم ۳ سال طول کشید و طی این ۳ سال نفوذ بیگانگان در ایران زیاد شده بود و این احتمال وجود داشت که اگر مجلس در ایران تشکیل شود، بتوان از نفوذ بیگانگان در ایران کاست.

روس مخالف انتخابات در ایران و انگلیس موافق انتخابات بود. در هر صورت انتخابات با فرمان احمدشاه قاجار در ۲۶ شعبان ۱۳۳۱ قمری و در نطق اعلا‌السلطنه آغاز شد.

انتخابات تهران در صفر ۱۳۳۲ آغاز شد، نکته‌ای که حائز اهمیت است، قانون انتخابات مجلس در ۲۸ شوال ۱۳۲۹، یعنی در زمان مجلس دوم اصلاح شده بود که این اصلاح از ۵۲ رأی موافق از ۶۴ رأی حاضر در مجلس به تصویب رسید، البته این قانون که در دوره سوم مجلس مورد استفاده قرار گرفت با دقت زیاد و مشروح مذاکرات به تصویب رسید. در عمل مشکلاتی داشت که برگرفته از جامعه بود.

* مشکلات جامعه که قانون انتخابات مجلس تأثیر گذاشته بود، چه بود؟

بی‌سوادی، بی‌تفاوتی مردم، نفوذ اغنیا، عدم همکاری مأموران دولت و حتی عدم ارتباطات بین مرکز و ولایات مشکل اجرای صحیح انتخابات بود. نکته جالبی که در این دوره وجود داشت، لزوم اقامت در حوزه انتخابیه برای کاندیداها حذف شد.

* پدیده‌های جدید در مجلس سوم چه بوده است؟

پدیده‌های جدید در مجلس سوم شورای ملی می‌توان به ظهور روزنامه‌ها اشاره کرد. روزنامه‌ها در این دوره نقش به سزایی در انتخابات ایفا کردند.

از ویژگی‌های دیگر این انتخابات که بسیار جالب است این است که ۱۱ ماه مجلس شورای ملی حیات داشت و ۱۱ ماه انتخابات در ولایات برگزار می‌شد، تا پایان دوره وکلا تدریجاً وارد مجلس می‌شدند. عده‌ای از وکلا تا آخرین روز مجلس نتوانستند به مجلس راه یابند و برخی هم فقط چند روز در مجلس حضور داشتند.

در آذربایجان تحت اداره شجاع‌الدوله بود که از عمال روس بوده، انتخابات برگزار نشد. ظهور خبرنگار پارلمانی از دوره سوم مجلس شورای ملی به‌وجود آمد، روزنامه رعد بالای ۱۰ خبرنگار پارلمانی داشت و میزان مشارکت مردم نیز افزایش یافت.

اولین مستندات خریدوفروش آراء در انتخابات مجلس سوم آغاز شد. روزنامه حبل‌المتین از خریدوفروش رأی از ۳ شاهی تا ۴ قرآن خبر داد و تعرفه‌ها نیز از ۱۰ شاهی تا ۴ قرآن به فروش می‌رسید. روزنامه رعد گزارشی درباره آراء انتخاباتی دارد و گزار می‌دهد ۸ هزار نفر در دور دوم مجلس تهران به نمایندگان رأی دادند و در انتخابات دوره سوم (فعلی) ۱۳ هزار و ۶۵۵ تعرفه اخذ شد و از آن میان ۱۵ هزار ۱۸۴ نفر رأی دادند و ۳ هزار و ۸۸۷ تعرف برنگشت که احتمال داده می‌شد به‌دلیل کمی وقت آرای خودشان را در صندوق رأی نینداختند.

مطالب موجود در نشریه و اسناد حاکی از آن است که مشکلات فراوانی در انتخابات وجود داشت، تقلبات زیادی گزارش شده که در آرشیو مجلس موجود است. آنچه انتخابات دوره سوم از دوره دوم متفاوت می‌کند، مشارکت مردم نسبت به دوره قبل است و دلیل این مشارکت را می‌توان رفع موانع برای رأی دادن مردم برشمرد که اقشار گسترده‌تری از مردم را در برمی‌گرفت. در این مجلس ۴ جریان سیاسی حضور داشتند. نخست حزب دموکرات که نخستین گروه‌های چپ به‌شمار می‌رفتند. دوم اعتدالیون، سوم گروه‌های بی‌طرف و چهارمین گروه، گروه هیأت علمیه به رهبری سید حسن مدرس بوده‌اند.

* مصوبات مهم مجلس شورای ملی چه بوده است؟

قانون مالیات مستقلات، سربازگیری، قانون مالیات دخانیات، قانون محاکم تجارت و قانون منع خروج طلا و نقره از کشور.

* رئیس دور سوم مجلس چه کسی بود و نمایندگان معرف این مجلس چه کسانی بودند؟

میرزا حسن‌خان پیرنیا رئیس مجلس بود، محمدعلی فروغی، سیدنصرالله تقوی، ارباب کیخسرو، امان‌الله حاج عز‌الممالک اردلان، سیدحسن مدرس، میرزا حسن خان مشیرالدوله، میرزا حسن خان مستوفی‌الممالک و شیخ محمد خیابانی مهم‌ترین نمایندگان مجلس سوم بودند.

* دلیل تعطیلی مجلس سوم چه بوده است؟

با پیش‌روی قوای روس تا شهر قزوین، مجلس سوم تعطیل می‌شود و تا ۶ سال بعد مجلس در ایران تشکیل نمی‌شود و تبعات جنگ جهانی اول موجب شده است که مجلس در ایران به مدت ۶ سال تعطیل شود.

بین سال‌های ۱۲۹۰ هجری شمسی تا ۱۳۰۰، بدترین دوره تاریخ معاصر ایران است. از یک طرف اشغال ایران از طرف نیروهای متخاصم در میان مرزهای ایران و شیوع بیماری‌های انسانی، حیوانی، قحطی به حذف بسیار زیادی از نفوس ایران منجر شد.

*‌ آیا در ایران در آن زمان تاریخی افکار عمومی وجود داشته، خواستار اجرای قانون اساسی و تشکیل مجلس باشد؟

در زمانی که مجلس دوم، سوم یا چهارم تشکیل شد، ۶۰ یا ۸۰ نشریه در ایران فعالیت داشتند، اما حیات این نشریات بسیار وابسته به مجلس بود و هر زمان مجلس بسته می‌شد، نشریات نیز تعطیل می‌شدند، در نتیجه رسانه‌ها وجود نداشت، ارتباطات نبود و آگاهی و سواد مردم نیز نسبت به موضوعات سیاسی بسیار پایین بود و تنها در تهران و بخشی از شهرهای بزرگ مردم پیگیر مسائل سیاسی بودند و بخش زیاد دیگری از مردم درگیر مسائل معیشتی و امنیتی خود بودند.