خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، بخش اسناد کتابخانه‌ها به نوعی نشان دهنده تاریخ کشور است، به همین دلیل دارای اهمیت چندین برابر برای بخش مخاطب این داده‌های اطلاعاتی است؛ همچنین اسناد می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های امروز کمک کند و درصد خطا را در آن‌ها پایین آورد. 

درباره چگونگی حفاظت و نگهداری و چند و چون آشنایی مردم با اسناد کتابخانه مجلس، گفت‌وگویی با علی ططری، رئیس مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی انجام شد که در ادامه می‌خوانید:

می‌دانیم که اسناد و توجه به آن‌ها، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. به عنوان اولین‌سوال؛ بفرمایید روزانه چه تعداد مراجعه‌کننده به بخش اسناد مراجعه می‌کنند؟
در ابتدا باید توضیح دهم که یکی از وظایف ما اشاعه اسناد است. نتیجه تحقیقات روی اسناد باید در چرخه تولید قرار بگیرند. اگر اسناد تولید علم نکنند ما صرفا انباردار می‌شویم به همین دلیل بسیار مقید هستیم که خدمات آرشیو خود را با سرعت و سهولت در ۱۰ سال گذشته موفق شدیم، حدود ۶۰ کتاب با موضوع اسناد و تاریخ پارلمان را به مرحله انتشار برسانیم که با حمایت مرکز اسناد، پروژه و طرح‌نامه مرکز اسناد تعریف شده است در اختیار پژوهشگران قرار دهیم. ما هیچگونه محدودیتی برای مراجعان قائل نیستیم و محدودیت سنی و مدرک نداریم. آرشیو کتابخانه مجلس شورای اسلامی را برای همه می‌دانیم. اکثر اسناد مهم را سازماندهی و فهرست‌نویسی کردیم و در وب قراردادیم با استفاده از کلید واژه‌های مد نظر این اسناد پیدا می‌شوند و با ارائه کد اسناد، امکان دسترسی به آن‌ها مهیا است. حتی این مساله را بررسی می‌کنیم که در یکی دو سال آینده تعداد مراجعین را کم کنیم و از طریق فضای وب و سایت دسترسی به اسناد با سهولت انجام شود و افراد مجبور به حضور در کتابخانه نباشند.

اما در پاسخ به سوال شما باید بگویم؛ بخش اسناد به طور میانگین روزانه بین هشت تا ۱۲ نفر مراجعه کننده داریم. بخش اسناد گزارش‌های دولتی، اسناد سازمان ملل، اسناد شنیداری و دیداری، بحث‌های تاریخ شفاهی و در کل تنوع اسنادی که ارائه می‌دهیم رسیدن به این آمار شده است. همچنین سعی کردیم هزینه خدمات را در سطح حداقلی نگه داریم. دسترسی به یک فریم سند را ۲۰۰ تومان حساب می‌کنیم و حتی برای دانشجویان تخفیف بیشتری در نظر گرفته‌ایم؛ بدون هیچ ارائه مدرکی، به آن‌ها تخفیف می‌دهیم. سیستم اسناد را به صورتی تهیه کردیم که حتی اگر سیستم دیجیتالی مختل شود، بتوانیم خدمات خود را به مراجعه کنندگان ارائه دهیم.

به نظر تعداد روزانه مراجعان پایین است. مردم و مراجعان به کتابخانه مجلس، چقدر با این بخش آشنایی دارند و از منابع آن استفاده می‌کنند؟
طبیعتا تعداد هشت تا ۱۲ نفر مراجع‌کننده در روز برای بخش اسناد کتابخانه مجلس، آمار پایینی است اما برای پاسخ به این سوال باید ابعاد مختلفی را بررسی کنیم تا مشخص شود مردم ما چقدر توجه و شناخت نسبت به اسناد دارند. مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای این روزها دو دغدغه داریم. یکی بحث حجم اسناد است و دیگری بحث استانداردهای لازم برای نگهداری از اسنادی که در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود اسلامی در زمره آرشیوهای برتر کشور قرار دارد و با توجه به تاریخ تاسیس این کتابخانه، ایران در دوره‌هایی شرایط ثبات سیاسی و اقتصادی نداشته؛ بنابراین باید به این نکته به صورت دقیق پرداخت. در چهار دهه گذشته جنگ و تحریم‌ها باعث شده نتوانیم ثبات اقتصادی خود را حفظ کنیم و وضعیت اقتصادی یک کشور تاثیر زیادی بر فرهنگ آن دارد. وقتی مردم دغدغه نیازهای اولیه خود را دارند و با مخارج روزمره زندگی خود مانند اجاره مسکن و خورد و خوراک درگیر باشند، حل این مسائل برایشان اولاتر از مطالعه اسناد در کتابخانه است. همین مشکل را در کتابخانه‌ها هم داریم. در حوزه کتابخوانی و سرانه مطالعه در کشور اعداد و ارقام امیدبخش نیست. در اعلام آمار سرانه مطالعه، برای زنده نگه‌داشتن امید اجتماعی نمی‌توان اعداد و ارقامی دور از واقعیت گفت. ما با بازید هشت تا ۱۲ نفر از مرکز اسناد کتابخانه مجلس، در زمره پربازدیدترین منابع کتابخوانی کشور هستیم. از این روند راضایت نداریم و این قابلیت وجود دارد که در طول روز به ۲۰ تا ۳۰ مراجع‌‌کننده خدمات ارائه کنیم.

از مردم در شرایط کنونی نمی‌توان انتطار بیش از این داشت؟ صدا و سیما چقدر روی اطلاع‌رسانی درباره اسناد فعالیت داشته است؟ مدارس چقدر به دانش‌آموزان در این حوزه اطلاع می‌دهند؟ آیا کنار برنامه‌هایی مانند کارگاه‌های عملیاتی، موزه‌ها و باغ‌وحش‌ها برنامه‌ای درباره بالا بردن اطلاعات کودکان از اسناد و کتابخا‌نه‌ها دارند؟ یکی از فیش‌های تحقیق و سرچشمه‌های تاریخ، اسناد و کتب است. این چالشی است که سر آن مشکل وجود دارد و هنوز هم برنامه‌ای برای رفع آن نداریم. برخی از آرشیوها خدمات خوبی ارائه می‌دهند همه اسناد و مدارک در ۲۲ جمادی‌الاول ۱۳۲۶ بر اثر به توپ بستن مجلس، از بین رفت، اما از مجلس دوم در سال ۱۲۸۷ خورشیدی، همه اسناد و مدارک تا جایی که اطلاع داریم به صورت کامل برای ما باقی مانده است و دسترسی به منابع در آنها ساده است. متاسفانه تا برنامه‌هایی برای بالا بردن رشد سرانه در نظر گرفته شد، قیمت کاغذ بالا رفت. حتی ورود موبایل، برنامه‌ها و اپلیکیشن‌هایی که می‌توان به وسیله آن‌ها اخبار را در گوشی همراه دنبال کرد، در کاهش سرانه مطالعه بی‌تاثیر نبود. این سوال مطرح است که آیا تکنولوژی ما از کشورهای دیگر مانند ژاپن پیش‌روتر است که در آنجا روزنامه آساهی۱۰ میلیون تیراژ دارد، در حالی که روزنامه‌های ما یکی پس از دیگری تعطیل می‌شوند؟ این بحث جدی است. این‌ها ابرچالش و بحران جدی فرهنگی است.


تا زمانی که جامعه ما با کتابخانه‌ها، مراکز آرشیو کتاب و روزنامه‌ها آشتی نکند نباید انتظار داشته باشیم در جامعه تحول عظیمی در حوزه سرانه مطالعه ایجاد شود. توسعه پایدار همه جانبه است و باید توسعه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی متوازن با هم جلو رود. هر زمان توانستیم در یک نمودار ترازبندی همه را با هم جلو ببریم و در برنامه‌ریزی کوتاه مدت میان مدت و بلند مدت همه موارد را با هم توسعه دهیم، مطمئنا نگرانی‌های امروز را نخواهیم داشت.


عموما چه نوع اسنادی در مخازن اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود؟
در مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی وظیفه اصلی، حفاظت و نگهداری و اشاعه اطلاعات در حوزه اسناد پارلمانی است. هر آنچه مربوط به پارلمان کشور ما طی ۱۱۳ سال حیات آن است، هرآنچه به بازشناسی تاریخ مجلس در ایران کمک کند، در این مرکزفراهم آوری و نگهداری می‌شود. منابع، مدارک و مستندات اعم از شنیداری و دیداری یعنی عکس، پوستر، فیلم‌نامه، پاکت و کارت پستال هرچه که ارزش سند دارد. از وظایف و رسالت‌های مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی است که در چهار مرحله فراهم‌آوری، سازماندهی، حفاظت و نگهداری و اشاعه اطلاعات فعالیت کند. روزانه به پژوهشگران و محققانی وقتی مردمی دغدغه مسائل نیازهای اولیه دارند و با مخارج روزمره زندگی خود مانند اجاره مسکن و خورد و خوراک درگیر باشند، حل این مسائل برایشان اولاتر از مطالعه اسناد در کتابخانه است از کشورمان و تمام دنیا، خدمات آرشیوی ارائه می‌دهیم.

با این وجود، مرکز اسناد کتابخانه مجلس حجم بالایی از اسناد دارد. آیا فضای کافی برای نگهداری آنها در اختیار دارید؟
بحث فضا و مخازن یکی از چالش‌های همیشگی ما بود. با تدابیری که در این دوره از مجلس اندیشیده شد و پیگیری‌هایی که ریاست مجلس داشت، ساختمان جدیدی برای کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس روبه‌روی مسجد سپهسالار ساخته می‌شود. امیدوارم طی دو سال آینده ساختمان جدید کتابخانه مجلس شورای اسلامی افتتاح شود و ساختمان  آبرومندی برای مجموعه فرهنگی قوه مقننه افتتاح شود که تمام دغدغه‌های ما را پوشش دهد.

این روزها دو دغدغه داریم. یکی بحث حجم اسناد و فضای کافی است و دیگری رعایت استانداردهای لازم برای نگهداری از اسنادی که در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود. با انتقال کتابخانه مجلس به ساختمان جدید هر دوی این دغدغه‌ها مرتفع می‌شود، همچنین چالش‌هایی که ممکن است باعث محدودیت مخازن ما شود تا جایی که استانداردهای لازم را نداشته باشد مرتفع می‌شود.

۱۱۳سال چگونه توانستید همه اسناد را در مخازن نگهداری کنید؟
این افتخار را داریم که در آسیا، حکومت مشروطه، پارلمان و قانون اساسی را وضع کردیم. با فاصله کمی، ژاپن نخستین پارلمان را درآسیا تاسیس کرد. مجلس اول به دستور محمدعلی‌شاه قاجار و به دست لیاخوف روسی به  توپ بسته شد. همه اسناد و مدارک در ۲۲ جمادی‌الاول ۱۳۲۶ از بین رفت، اما از مجلس دوم در سال ۱۲۸۷ خورشیدی، همه اسناد و مدارک تا جایی که اطلاع داریم به صورت کامل برای ما باقی مانده است.
بعد از انقلاب تا کنون ده دوره مجلس شورای اسلامی داشتیم. تا دوره ششم و بخشی از دوره ششم، اسناد مربوط به سازمان اسناد منتقل شده است. پیگیر هستیم که اسناد را برگردانیم اما از دوره هفتم آیا تکنولوژی ما از کشورهای دیگر مانند ژاپن پیش‌روتر است که در آنجا روزنامه آساهی۱۰ میلیون تیراژ دارد در حالی که روزنامه‌های ما یکی پس از دیگری تعطیل می‌شوند؟ به بعد اسناد نزد ماست. این‌ها میراث تمدنی این کشور است که وظیفه نگهداری آن‌ها را برعهده داریم.


این افتخار را داریم که در آرشیو کتابخانه مجلس بیش از ۱۲ میلیون برگ سند پارلمانی نگهداری کنیم. ما جزء کشورهای پیشرو در تاسیس پارلمان و مجلس در دنیا و نه فقط در آسیا هستیم. نقاط ضعف و قوتی داریم که نقاط ضعف باید آسیب‌شناسی و برای رفع آن، تلاش شود. یکی از راه‌های آسیب‌شناسی و شناسایی نقاط ضعف و قوت رجوع به اسناد و تاریخ است.

در بخش انتشارات مرکز اسناد کتابخانه ملی چه اقداماتی انجام می‌شود؟
در دل کتابخانه موزه و مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی، معاونتی تحت عنوان معاونت پژوهش داریم. از طریق معاونت پژوهش بر انتشار، تحقیق و پژوهش روی اسناد مجلس شورای اسلامی نظارت می‌شود. در ۱۰ سال گذشته موفق شدیم، حدود ۶۰ کتاب با موضوع اسناد و تاریخ پارلمان را به مرحله انتشار برسانیم که با حمایت مرکز اسناد، پروژه و طرح‌نامه مرکز اسناد تعریف شده است. پژوهشگران و محققانی در تاریخ معاصر هستند که منابع را شناسایی کرده‌اند و نتیجه فعالیت‌های آن‌ها را منتشر کرده‌ایم. آثار ۳۸ پژوهش دیگر در مراحل اقدام و شورای پژوهشی در حال بررسی است و هنوز به مرحله چاپ نرسیده است. امیدواریم که تا پایان سال جاری بین هشت تا ۱۰ اثر دیگر را با تنوع، تصحیح، تالیف و ترجمه در حوزه اسناد پارلمانی منتشر کنیم.

مهمترین مشکل امروز مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
مشکل حادی نداریم که خللی در کار وارد کرده باشد، اما آرزوها و ایده‌هایی داریم که می‌تواند روند فعالیت خیلی بهتر باشد؛ برای مثال در حوزه خرید اسناد محدودیت اعتباری داریم. همچنین اگر محدودیت اعتباری نداشتیم می‌توانستیم تعداد نیروی بیشتری برای ساماندهی اسناد داشته باشم.