گزارشگر: ططری،علی؛

(۲ صفحه – از ۲۰ تا ۲۱)

در یکی از روزهای آبان ماه با هماهنگی روابط عمومی کتابخانه و به اتفاق تنی چند از همکاران محترم به بازدید یکی از قدیمی­ ترین مدارس پایتخت در ضلع جنوبی میدان امام خمینی (توپخانه) رفتیم؛ مکانی به گستردگی تاریخ آموزش و پرورش نوین کشورمان.

مدرسه دارالفنون و فعالیت­ های در حال انجام در این مرکز موضوع  گزارش حاضر است که به همراه خوانندگان گرامی می­ خوانیم.

پیشینه و فکر تأسیس مراکز آموزشی و تربیتی در ایران به سال ­های خیلی پیش­تر باز می­ گردد. برخی از مورخان و محققان قدمت این مهم را بنیانگذاری دانشگاه جندی­ شاپور در دوره ساسانیان م ی­دانند. پس از ورود اسلام به ایران در راستای اقدامات خواجه نظام ­الملک وزیر مشهور و بانفوذ سلجوقیان و با تأسیس مدارس نظامیه در سراسر سرزمین­ های خلافت شرقی، این اقدام پیگیری شد.

تأسیس مدرسه دارالفنون در دوره ناصرالدین شاه قاجار و به توصیه و صلاحدید میرزاتقی­ خان امیرکبیر در سال ۱۲۶۸ (ه.ق) را می­ توان نقطه عطف دیگری در تاریخ ایجاد مدارس در ایران نامید.

با این­که امیرکبیر سیزده روز پس از آغاز کار دارالفنون، توسط دژخیمان قجری به قتل رسید، دارالفنون کماکان به کار خود ادامه داد.

دارالفنون در بدو تأسیس پذیرای دانش ­آموزانی بود که از بین شاهزادگان ۱۴ تا ۱۶ سال انتخاب می­ شدند؛ ضمناً شهریه­ ای هم نمی­ پرداختند.

به تدریج رشته­ هایی مثل طب، جغرافیا، سینما، تئاتر، نقاشی، عکاسی در این مرکز آموزشی تدریس می­ شد. در اواخر دوره قاجار فعالیت دارالفنون رفته رفته دچار رکود گردید.

در فاصله سالهای ۱۳۱۰ ـ ۱۳۱۸ش دارالفنون مجدداً وارد دوره جدیدی از شکوفایی و رونق گردید. نیکلای نیویچ مارکف، مهندس روسی، مسئولیت بازسازی دارالفنون را به عهده گرفت و در زمان کفالت اسماعیل مرآت در وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه این اقدامات پیگیری شد. علاقه مفرط و اطلاعات فراوان مارکف در خصوص معماری ایرانی و هخامنشی باعث شد او ساختمانی جدید به سبک معماری هخامنشی اروپایی بنیان گذارد.

در محوطه حیاط و ساختمان­ های دارالفنون اشعاری از یازده شاعر بزرگ پارسی نظیر فردوسی، مولوی، بابا افضل کاشانی و … بر کاشی­ های فیروزه­ای نقش بسته که جلوه­ای خاص به این بنای تاریخی داده است.

از یاد نبریم که دارالفنون را باید اولین دانشگاه ایران معاصر بدانیم چراکه سالها پس از تأسیس آن یعنی در سال ۱۳۱۳ش دانشگاه تهران به همت استید و شاگردان همین مدرسه سربرآورد و دارالفنون تبدیل به دبیرستان شد.

دارالفنون بعد از انقلاب

پس از انقلاب اسلامی، دارالفنون به مرکز تربیت معلم تبدیل شد. مدتی هم مرکز آموزش عالی ضمن خدمت فرهنگیان وزارت آموزش و پرورش بود. در تاریخ ۲۵/ ۴/۱۳۶۷ این بنای تاریخی به شماره ۱۷۴۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

در زمان وزارت حسین مظفر در آموزش و پرورش بهره­ برداری از دارالفنون با عنوان «گنجینه و مرکز اسناد و مدارک وزارت آموزش و پرورش» مطرح گردید و به دنبال آن شورای معاونان وزارتخانه، مسئولیت پیگیری را به عهده پژوهشگاه آموزش و پرورش گذاشتند.

اکنون دارالفنون با عنوان «گنجینه و مرکز اسناد دارالفنون» و زیرمجموعه پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در دو قسمت فرهنگی و پژوهشی و بازسازی و مرمت فعالیت­ های فرهنگی خود را آغاز نموده است.

«گنجینه و مرکز اسناد دارالفنون»، به تعبیری موزه آموزش و پرورش را تشکیل می­ دهد چرا که تمامی اسناد و مدارک و کتب مختلف درسی در طی ۱۵۴ سال آموزش رسمی کشور را در خود جای داده است تا علاقمندان  محققان تاریخ آموزش و پرورش رسمی ایران با آسودگی خاطر به پژوهش در این زمینه بپردازند.

اینک دارالفنون با عمری حدود ۱۵۴ سال توسط هنرمندان توانمند این مرز و بوم در دست تعمیر و مرمت است و به طور حتم این بازسازی به­گونه­ ای خواهد بود که بتواند هم ما را با فرهنگ معماری و دانش و هنر این بنای بسیار ارزشمند آشنا کند و هم زبان گویای فرهنگ، هنر و اندیشه ایرانیان  آگاه باشد و این مهم دست نمی­ دهد مگر با همیاری و مساعدت مسئولین ذیربط.

در پایان، نگارنده از حسن همکاری و اطلاع ­رسانی مدیریت محترم گنجینه و مرکز اسناد دارالفنون جناب آقای توحیدلو و نیز جناب آقای وزیری کمال سپاسگزاری و امتنان را دارد.